Külliyeler

Murad Paşa Camii, İstanbul’un Fatih ilçesinin Yusufpaşa semtinde Millet Caddesi ile Vatan Caddesi’nin kesiştiği noktada Aksaray Meydanı’ndaki camidir.

Fatih Sultan Mehmet Han dönemi vezirlerinden Has Murad Paşa tarafından 1465-1471 yılları arasında yaptırıldı. İki fonksiyonlu Bursa Okulu üslubundadır. Duvarlar kesme taş ve tuğladır.

Aslında külliyedir. Ancak günümüze sadece cami ve hazinesinin bir kısmı gelebilmiştir. Erken Osmanlı plan tipini gösterir. 

Önü revaklı, son cemaat yeri olan, arka arkaya iki kubbesi bulunan, 2 hücreyle konumlandırılmış bir külliyedir.

Ayasofya Külliyesi; Ayasofya’nın, çevresindeki yapılarla birlikte oluşturduğu bir külliyedir. Külliye kapsamında türbeler, sıbyan mektebi, medrese, kütüphane, imaret gibi yapılar bulunur.

Ayasofya avlusunda ilk türbe, Mimar Sinan tarafından II. Selim Han için inşa edildi. Mimar Davud Ağa tarafından III. Murad Han, 17. yüzyıl başında ise III. Mehmed Han için birer türbe inşa edildi. Sonrasında ise Şehzadeler Türbesi eklendi. 1639’da vefat eden I. Mustafa Han için, yapının camiye dönüştürülmesinden beri yağhâne olarak kullanılan vaftizhane, bir türbeye dönüştürüldü. 1648’de vefat eden Sultan İbrahim’in naaşı da buraya defnedildi.

Beşiktaş’ta Barbaros Bulvarı ile Beşiktaş caddesinin birleştiği noktada yer alan külliye Mimar Sinan’ın eseri olup cami, medrese, mektep ve çifte hamamdan oluşmaktadır. Külliyenin bânisi Kaptanıderyâ Sinan Paşa, külliyenin inşası bitmeden vefat etmiş (960/1553) ve külliye onun ölümünden sonra tamamlanmıştır. Kitâbesinde bitiriliş tarihi 963 (1555-56) olarak verilmektedir. Sinan Paşa’nın büyük ihtimalle caminin yanında yapılmasını istediği türbe yapılamamış, vefatında Üsküdar Mihrimah Sultan Camii hazîresine gömülmüştür.

İstanbul Beşiktaş ilçesi Yıldız mahallesinde Çırağan caddesine bağlanan Yahyâ Efendi çıkmazında yer almaktadır; kuruluşu 945 (1538) yıllarına kadar götürülebilir. Şeyh Yahyâ Efendi’nin kendi imkânları ile satın aldığı geniş arazi daha sonra Yıldız ve Çırağan saraylarının arazilerine katılan geniş bir parçayı, ayrıca Yüksek Denizcilik Okulu’nun arsasını da içine almakta, Yıldız tepesinden Boğaziçi kıyısına kadar kesintisiz uzanmaktaydı. Yahyâ Efendi burada mescid-tevhidhâne, medrese, hamam, çeşme ve evlerden oluşan bir külliye niteliğindeki ilk tekkeyi tesis etmiş, çevresini bağlar ve çiçek bahçeleriyle donatmıştır. İlk tekkenin çekirdeğini Yahyâ Efendi’nin mescid-tevhidhâne olarak kullandığı evinin teşkil ettiği anlaşılmaktadır. Daha sonra Velizâde Ahmed Efendi adında bir kişinin minber ilâvesiyle mekân cami-tevhidhâneye dönüşmüş, bu arada tekkenin bulunduğu yere kemerlerle su getirilmiştir.

Kaptan-ı Derya İbrahim Paşa Külliyesi, 1706–1708 yılları arasında Osmanlı donanma komutanlarından Basmacızade İbrahim Paşa tarafından İstanbul’un Fatih ilçesinde inşa ettirilmiştir. Külliye; cami, sıbyan mektebi, sebil, hazire (türbe) ve günümüze ulaşmayan bir hamamdan oluşur. Yapılar kesme taş ve tuğla malzeme ile inşa edilmiştir. Cami günümüzde ibadete açıktır, ancak sıbyan mektebi ve sebil bakımsız durumda olup restorasyon beklemektedir. Külliyenin giderleri, İbrahim Paşa’nın vakfettiği çeşitli taşınmazlardan sağlanan gelirlerle karşılanmıştır. Bu yapı, Osmanlı’nın 18. yüzyıldaki sade külliye anlayışını yansıtan önemli bir örnektir.

Beyazıt Semti’ndeki II. Bayezid Külliyesi, Osmanlı padişahı II. Bayezid tarafından 1500–1505 yılları arasında İstanbul’un Beyazıt semtinde inşa ettirilmiştir. Külliye, dönemin önemli mimarlarından Hayreddin ya da Yakubşah bin Sultanşah tarafından yapılmıştır. Merkezinde Beyazıt Camii yer alır; caminin etrafında medrese, imaret, kütüphane, hamam, sebil ve tabhane gibi yapılar bulunur. İstanbul’un en erken dönem klasik Osmanlı külliyelerinden biri olan yapı, hem dini hem de sosyal işlevleriyle önemli bir kamusal merkez olmuştur. Günümüzde cami ibadete açık, bazı yapılar ise farklı işlevlerle kullanılmaktadır (örneğin Beyazıt Devlet Kütüphanesi).